Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları
1. Sürdürülebilirlik Raporlaması Nedir? Temel Tanımlar ve Amaçları
Sürdürülebilirlik raporlaması, bir işletmenin çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) alanlarındaki performansını şeffaf bir şekilde belgeleyerek kamuoyuyla paylaştığı süreçtir. Geleneksel finansal raporların ötesine geçerek; iklim değişikliği, insan hakları, etik yönetim ve kaynak kullanımı gibi çok boyutlu sürdürülebilirlik göstergelerini içerir.
Bu sürecin temel amacı, yalnızca finansal başarıyı değil, bir şirketin toplum ve çevre üzerindeki etkisini de göstermektir.
Sürdürülebilirlik raporlamasının ana amaçları:
- Şeffaflık sağlayarak paydaş güveni oluşturmak
- Riskleri yönetmek ve uzun vadeli stratejiler geliştirmek
- Sürdürülebilir finansman ve yeşil yatırımlara erişim sağlamak
- Ulusal ve uluslararası yasal düzenlemelere uyum
Bu raporlama, sadece büyük şirketler için değil, tedarik zincirinde yer alan KOBİ’ler ve finansmana erişim arayan girişimler için de giderek daha önemli hale geliyor.
2. En Yaygın Uluslararası Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları
Dünya genelinde şirketlerin en çok tercih ettiği raporlama standartları şunlardır:
2.1. GRI – Global Reporting Initiative
Dünya genelinde en yaygın olarak kullanılan standarttır. Esnek ve modüler bir yapısı vardır, bu sayede hem özel sektör hem de kamu kurumları tarafından rahatlıkla kullanılabilir. GRI, çift yönlü önemlilik (double materiality) yaklaşımının temelini oluşturur.
2.2. ISSB – IFRS Sustainability Standards (S1 & S2)
2023 yılında yayımlanan bu yeni standartlar, özellikle yatırımcı odaklı bir yaklaşım benimser. Amacı, finansal piyasaların sürdürülebilirlik risklerini ve fırsatlarını daha iyi değerlendirmesini sağlamaktır.
2.3. ESRS – European Sustainability Reporting Standards
Avrupa Birliği’nin Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi (CSRD) kapsamında geliştirilmiştir. 2024’ten itibaren büyük AB şirketleri ve AB’de faaliyet gösteren Türk firmaları için zorunlu hale gelmiştir. ESRS, finansal olmayan bilgilerin detaylı bir şekilde açıklanmasını gerektirir.
2.4. TCFD – İklime Bağlı Finansal Beyanlar Görev Gücü
G20’nin desteğiyle kurulan bu inisiyatif, şirketlerin iklimle ilgili finansal riskleri nasıl yönettiklerini açıklamaları için bir çerçeve sunar. Birçok ülke, TCFD uyumlu raporlamayı artık zorunlu tutuyor.
2.5. CDP – Carbon Disclosure Project
Şirketlerin, küresel yatırımcılar adına karbon salımı, su kullanımı ve orman yönetimi gibi çevresel verilerini paylaştığı gönüllü bir platformdur. ESG fonları için önemli bir veri kaynağıdır.
3. 🇹🇷 Türkiye’deki Uygulamalar ve Düzenlemeler
Türkiye’de sürdürülebilirlik raporlaması henüz her şirket için zorunlu olmasa da, Borsa İstanbul şirketleri ve büyük işletmeler için çeşitli çerçeveler ve teşvikler mevcuttur.
3.1. SPK Kurumsal Yönetim Tebliği ve ESG İlkeleri
Sermaye Piyasası Kurulu, BIST’te işlem gören şirketlere “uy ya da açıkla” prensibiyle ESG ilkelerini benimsemeyi tavsiye etmektedir. 2024’ten itibaren BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’ne katılım için bu veriler istenmektedir.
3.2. BIST Sürdürülebilirlik Endeksi ve BIST ESG Skoru
2014’ten bu yana faaliyet gösteren bu endeks, şirketlerin ESG performansına göre derecelendirilmesini sağlar ve görünürlüklerini artırır.
3.3. Kamu Gözetimi Kurumu (KGK) ve Yeni Gelişmeler
KGK, sürdürülebilirlik raporlarının finansal denetim gibi “bağımsız doğrulama” süreçlerine dahil edilmesi yönünde çalışmalar yürütmektedir. Bu, raporların güvenilirliği için kritik bir adımdır.
4. Uluslararası ve Yerli Standartların Karşılaştırması
Önemli Not: Türkiye’de ESG raporlaması henüz yumuşak regülasyonlarla ilerlemektedir. Ancak AB ile ticaret yapan firmalar, yeşil finansmana erişmek isteyenler ve BIST’te işlem gören şirketler için sürdürülebilirlik raporlaması fiilen zorunlu hale gelmiştir.
5. Uyum Süreci: Adım Adım Rehber
Sürdürülebilirlik raporlamasına başlamak, yalnızca bir belge hazırlamak değil, aynı zamanda kurumsal yapının ve stratejik veri yönetiminin yeniden düzenlenmesini gerektiren bir süreçtir.
5.1. Kurumsal Farkındalık ve Yönetim Desteği
Yönetim kurulunun konuya sahiplenmesi ve bir ESG Komitesi kurulmasıyla başlar.
5.2. Mevcut Durum Analizi (Gap Analysis)
Şirketin halihazırdaki çevresel ve sosyal politikaları belirlenir ve mevcut durum ile raporlama standartları arasındaki farklar (gap) tespit edilir.
5.3. Paydaş Analizi ve Materyalite Değerlendirmesi
Müşteriler, çalışanlar ve yatırımcılar gibi tüm paydaşların beklentileri belirlenir ve şirket için en önemli konulara odaklanılır.
5.4. Standart Seçimi ve Raporlama Çerçevesi Belirleme
Şirketin büyüklüğüne, sektörüne ve hedef kitlesine göre en uygun standart (GRI, ISSB vb.) seçilir.
5.5. Veri Toplama ve Gösterge Sistemi Oluşturma
Verilerin hangi birimden, ne sıklıkla ve nasıl toplanacağı netleştirilir.
5.6. İçerik Hazırlama ve Yayınlama
Şeffaf bir dil kullanılarak rapor yazılır, yönetim kurulu onayı alınır ve şirket web sitesinde yayınlanır.
6. Şirketler İçin Stratejik Öneriler
6.1. Hangi Standardı Seçmelisiniz?
6.2. KOBİ’ler için Pratik Yol Haritası
- 1. Yıl: GRI’ya göre kısa formatlı “ilk sürdürülebilirlik raporu” hazırlanması.
- 2. Yıl: ISO 14001 / ISO 50001 belgelendirmesinin alınması.
- 3. Yıl: CDP veya BIST ESG verilerinin girilmesi.
7. Örnek Raporlar, Uygulamalar ve Şablonlar
7.1. Türkiye’den Örnek Sürdürülebilirlik Raporları
- Arçelik A.Ş. – Sürdürülebilirlik Raporu 2023: GRI uyumlu, CDP ve TCFD referanslı.
- Sabancı Holding – 2023 Entegre Faaliyet Raporu: GRI, SASB ve TCFD standartlarına uygun.
- Tüpraş – 2023 İklim Değişikliği Raporu: TCFD uyumlu yapılandırma, iklim riski yönetimi odaklı.
8. Yasal Belgeler ve Referanslar (Kaynakça)
Aşağıda, bu rehberde geçen tüm regülasyon, direktif ve standartlara ilişkin güncel kaynak bağlantıları yer almaktadır:
8.1. Uluslararası Standart ve Kurumlar
- GRI: https://www.globalreporting.org/standards/
- ISSB (IFRS S1 & S2): https://www.ifrs.org/sustainability/ifrs-sustainability-disclosure-standards/
- SASB: https://www.sasb.org
- TCFD: https://www.fsb-tcfd.org
- CDP: https://www.cdp.net/en
- ESRS (EFRAG): https://www.efrag.org/lab6
- CSRD (EU Directive 2022/2464): https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32022L2464
8.2. Türkiye’deki Yasal ve Kurumsal Kaynaklar
- SPK ESG Tebliği: https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Goster/20220318/0
- BIST Sürdürülebilirlik Sayfası: https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/607/bist-surdurulebilirlik-endeksi
- TSE Belgelendirme: https://www.tse.org.tr/Belgelendirme
- KGK: https://www.kgk.gov.tr
- Hazine & Maliye Bakanlığı Sürdürülebilir Finans: https://www.hmb.gov.tr/surdurulebilir-finans
8.3. Teknik Standartlar ve Belgeler
- ISO 14001 – Çevre Yönetim Sistemi
- ISO 50001 – Enerji Yönetim Sistemi
- ISO 26000 – Sosyal Sorumluluk
- ISO 14064 – Sera Gazı Hesaplama Standardı
9. Raporlama Sürecinde Sık Yapılan Hatalar
Başarılı bir sürdürülebilirlik raporlaması için bu hatalardan kaçınmak gerekir:
- Yeşil Badana (Greenwashing): Gerçek dışı veya abartılı çevresel iddialarda bulunmak.
- Veri Tutarsızlığı: Raporlama verilerinin doğru, güncel veya tutarlı olmaması. Verilerinizi bağımsız kuruluşlara doğrulatarak bu riski minimize edebilirsiniz.
- Paydaş Görüşlerini Göz Ardı Etmek: Raporu yalnızca kendi bakış açınızdan hazırlamak.
- Şeffaflıktan Uzak Olmak: Karmaşık ve anlaşılması güç bir dil kullanmak.
10. Sık Sorulan Sorular (SSS)
10.1. Sürdürülebilirlik raporu hazırlamak ne kadar sürer?
Süreç, şirketin büyüklüğüne ve veri toplama altyapısına bağlıdır. Genellikle ilk raporun hazırlanması 6-12 ay sürebilir.
10.2. KOBİ’ler de raporlama yapmalı mı?
Kesinlikle evet. Özellikle büyük şirketlerin tedarik zincirinde yer alıyorsanız, sürdürülebilirlik raporlaması rekabet avantajı sağlar ve finansmana erişimi kolaylaştırır. GRI’ın daha basit olan “GRI Core” sürümü KOBİ’ler için iyi bir başlangıç olabilir.